ایران جدید با اقتباسی ناقص از گذشته ؛ حکومت پهلوی برای ساختن ایرانی جدید ضمن حمله به مقدسات اسلامی به ترویج افراطی برخی از مسائل ایران باستان پرداخت. رضاشاه برای القای باستان گرایی به عنوان دستاورد جدید به مردم ایران، اقدامات زیر را انجام داد:

۱) تأسیس انجمن وضع لغات:

دگرگونی در ادبیات فارسی که در دوره قبل و بعد از مشروطه نیز دنبال می شد و حتی برخی از طرفداران آن مدعی بودند که تنها راه ایران برای رسیدن به ترقی، تغییر خط است، مجدداً در دوره پهلوی در سرلوحه اهداف حکومت قرار گرفت. این دگرگونی که بیشتر معطوف به حذف لغات عربی از زبان فارسی بود، در سال ۱۳۱۱ش. با تأسیس انجمن وضع لغات و اصطلاحات علمی، وارد مرحله جدیدی شد. اعضای این انجمن هر جا که معادل مناسبی برای لغات عربی موجود در زبان فارسی پیدا نکردند، الفاظ ساختگی وپیچیده ای را وضع کردند که اصلاً قابل درک نبود.
به این ترتیب، اکثر مکتوبات اداری به صورت معماهای لاینحل درآمد و مخاطبان از فهم آنها ناتوان بودند. این اقدام نسنجیده موجب اختلال در مکاتبات رسمی شد. در ادامه این سیاست، بخشی از متون ادبی وعلمی که شاهکار ادبیات و حکمت در ایران بود، بلاتکلیف رها شد و مورد بی مهری قرار گرفت. در اثر افراط و عجله در وضع لغات جدید و غیر ضروری، برخی از اصطلاحات علمی که پیشینه ای تاریخی داشتند، جای خود را به واژه های بیگانه دادند. درک مطالب کتاب های درسی دشوار و برخی از آثار ادبی این دوره، سطحی وفاقد استحکام معنوی و لغوی شد. تعداد لغات تازه نیز به حدی افزایش یافت که مردم قدرت حفظ کردن آنها را نداشتند. همه این حساسیت ها فقط نسبت به لغات عربی بود. لغت عربی به اتهام بیگانه بودن جای خود را به واژه ها و نام های اروپایی داد و مسئله بازسازی زبان فارسی به یک ادعای پوچ تبدیل شد.

۲) برگزاری کنگره های بین المللی هنر و باستان شناسی:

شناسایی عناصر هویت ایرانی تاریخ باستان که عموماً با شاه پرستی تبلیغ می شد، بهانه برگزاری اغلب این کنگره ها بود. کنگره هایی که با صرف هزینه های هنگفت و دعوت از کارشناسان خارجی برگزار می شدند. شاه و طرفداران سیاست های باستان گرایی با ارائه برداشتی تحریف گونه از شخصیت شاعر بلند آوازه حکیم ابوالقاسم فردوسی جشن هزاره فردوسی را برگزار کردند. او برای برقراری پیوند بین شاه پرستی و این شاعر بزرگ، دستور داده بود که آرامگاه وی را به سبک آرامگاه کوروش بازسازی کنند. مجریان این سیاست نه تنها روح حماسی و ارزش های دینی و ملی نهفته درشاهنامه رانادیده گرفتند بلکه فراموش کردند که فردوسی محصول شکوفایی ادبی ایران در عصر اسلامی بوده است.

۳) تأسیس سازمان پرورش افکار:

مهم ترین اقدام تبلیغی و تربیتی دولت پهلوی در ترویج باستان گرایی، تأسیس سازمان پرورش افکار در ۱۷ دی ۱۳۱۷ش. است. این سازمان درحقیقت مقدمه تشکیل یک حزب سیاسی مثل حزب خلق ترکیه بود. وظیفه اصلی این سازمان، نفوذ در مراکز آموزشی و تربیتی برای ترویج نوگرایی غربی و باستانگرایی بود.

سایر اقدامات:

الف) بازنویسی متون تاریخی با دیدگاه شاه پرستی،
ب) منسوخ کردن استفاده از تاریخ هجری قمری،
ج) ترویج زردشتی گری،
د) برقراری جشن های فرهنگ و هنر واهدافی از این دست از جمله اقدامات این دوره بود.
رواج سکولاریسم در ایران:
اقداماتی که طی ّ دوره سلطنت پهلوی اول صورت گرفت، تردیدی باقی نگذاشت که هدف اصلی، حذف دین از جامعه ایران و مقابله بانشانه های مذهبی کشور است. شاه از همان ابتدا علاوه بر اقداماتی که ذکر آنها رفت وغیر مستقیم برای مقابله با دین انجام می گرفت، سیاست های دیگر را نیز به اجرا درآورد که مستقیماً در جهت حذف ارزش های دینی در کشور بود.
مهم ترین این سیاست ها عبارت اند از:
ـ مقابله مستقیم با روحانیت ؛
ـ سلب مناصب و مشاغل حقوقی و قضایی از روحانیون،
ـ ایجاد محدودیت در تعلیم و تربیت مذهبی،
ـ تصرف در منابع مالی مربوط به نهادهای دینی مثل موقوفات،
ـ اجرای قانون لباس متحدالشکل،
ـ برگزاری امتحانات و سخت گیری برای داوطلبان طلبگی،
ـ تخریب مدارس مذهبی،
ـ طرح سربازی اجباری برای طلاب،
ـ تحقیر روحانیت در جامعه،
ـ مبارزه با قوانین مذهبی،
ـ محدودیت در برگزاری مراسم سوکواری و ترحیم،
ـ نماز جماعات،
ـ رواج منهیئت و منکرات،
ـ حذف تاریخ هجری قمری و ده ها سیاست دیگر از جمله کارهایی بود که رضاشاه برای حذف روحانیت از جامعه انجام داد.

تأسیس مؤسسه وعظ و خطابه:

این مؤسسه با هدف زدودن مذهب از جامعه، وابسته کردن نهادهای دینی به حکومت و کنترل مراسم و تجمعات مذهبی در ۱۱ خرداد سال ۱۳۱۵ش. تأسیس شد. وظیفه مؤسسه وعظ و خطابه، تربیت کردن اشخاصی بود که بتوانند در تبلیغ سیاست های دولت پهلوی مؤثر باشند. شعار اصلی این مؤسسه، مبارزه با مذهب به بهانه اوهام و خرافه بود. پس از تأسیس این مؤسسه، وعاظ و اهل منبر به شرطی می توانستند در مراسم مذهبی و مجامع دینی صحبت کنند که عضو مؤسسه بوده و مجوز لازم را داشته باشند. در غیر این صورت، حق پوشیدن لباس روحانیت و تبلیغ دینی را نداشتند.

تأسیس دانشکده معقول و منقول:

این دانشکده به عنوان یکی از شش دانشکده دانشگاه تهران در هشتم خرداد سال ۱۳۱۳ش. تأسیس شد و هدف اصلی آن مقابله با آموزش های دینی حوزه های علمیه و دولتی کردن معارف دینی بود.
واکنش جامعه مذهبی ایران در مقابل دین ستیزان جدید ؛ اگرچه حکومت پهلوی، حکومت رعب و وحشت و تزویر و فریب بود اما تاریخ ایران شهادت می دهد که در مقابل این حکومت، رهبران دینی و ملت ایران هیچ گاه ننگ سکوت را بر خود نپذیرفتند. در این دوران، در گوشه و کنار ایران حرکت ها و نهضت های سیاسی، فرهنگی و دینی متعددی علیه رضاشاه سازمان دهی شد.

حرکت های فرهنگی و تأسیس حوزه علمیه قم:

بزرگ ترین حرکت فرهنگی این دوران، تأسیس حوزه های علمیه قم در سال ۱۳۰۱ش. به دست آیت الله حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی است. ارزش این کار بزرگ وقتی درک می شود که نقش حوزه علمیه قم در دهه های اخیر به دقت ارزیابی شود. تا قبل از تأسیس حوزه علمیه قم، مرجعیت شیعه عمدتاً در عتبات عالیات و حوزه ۸نجف اشرف قرار داشت. آیت الله حائری با تأسیس حوزه علمیه قم و تبدیل این حوزه به یکی از پایگاه های معارف شیعه، شرایط مساعدی رابرای مهاجرت علمای بزرگ به ایران فراهم ساخت. او با سیاست ودرایت نه تنها این پایگاه علمی را در آن شرایط دشوار تأسیس و حفظ کرد بلکه در عصر پهلوی با تربیت شاگردانی چون امام خمینی(ره) و سایر علمای بزرگ، زمینه را برای ایجاد یک تحول تاریخی فراهم ساخت. بعدها حوزه علمیه قم به یکی از پایگاه های بزرگ مبارزه با نظام سلطنتی تبدیل شد. در کنار این اقدام مهم فرهنگی، جمع آوری احادیث و روایات معصومین(ع) در زمینه دعاها و زیارات و چاپ کتاب مفاتیح الجنان توسط حاج شیخ عباس قمی در آن دوره دشوار، نشر صدها کتاب از طرف حوزه علمیه قم در جهت بسط معارف دینی و پاسخ به نیازهای مردم، از جمله مقاومت های مؤثر فرهنگی در عصر پهلوی است.

حرکت های سیاسی این دوران

۱) مبارزات آیت الله شهید سید حسن مدرس:

بی تردید شهید مدرس از مؤثرترین شخصیت های مذهبی بود که خیلی زود متوجه وابستگی رضاشاه به بیگانگان گردید. او روحانی ای تحصیل کرده و آبدیده در کوران مبارزات سخت نهضت تحریم، نهضت ۸مشروطه و تهاجم روس و انگلیس به ایران بود. از این رو می دانست که سلطه بی چون و چرای شاه جدید برای ایران ارمغانی جز نابودی به همراه نخواهد آورد. مدرس از همان ابتدای کودتا و سلطنت پهلوی اول به عنوان یکی از مخالفان جدی وی شهرت عمومی پیدا کرد و این مخالفت در نهایت به شهادت وی در سال ۱۳۱۶ش. به دستور رضاشاه انجامید.

۲) مخالفت های آیت الله شیخ محمدتقی بافقی:

از دیگر علمایی که در مقابل سیاست های پهلوی مقاومت نشان داد، آیت الله شیخ محمدتقی بافقی بود. وی در دعوت از آیت الله حائری برای تأسیس حوزه علمیه قم نقش ارزنده ای داشت. آیت الله بافقی با توجه به سوابق درگیری با رضاشاه در دوره احمدشاه، از ابتدا در مقابل سیاست های او ایستاد و سرانجام به خاطر امر به معروف و نهی از منکر به خانواده شاهی در مخالفت با کشف حجاب آنان در عید نوروز سال ۱۳۰۶ش. در حرم مطهر حضرت معصومه(س) مورد ضرب و شتم رضاشاه واقع شد و تا پایان دوره رضاشاه، اجباراً در حضرت عبدالعظیم اقامت گزید.

۳) قیام آیت الله شهید حاج آقا نورالله اصفهانی:

از دیگر قیام های مهم علیه سیاست های پهلوی، قیام حاج آقا نورالله اصفهانی است. این قیام در سال ۱۳۰۶ش. در مخالفت با نظام اجباری (سربازگیری اجباری) و برای اعاده قانون مشروطیت، اعزام پنج نفر از علما برای نظارت بر قوانین مجلس، جلوگیری از منهیئت شرعیه، ایجاد و تثبیت محاضر شرع و جلوگیری از نشر اوراق مضر و تعطیلی مدارس بیگانگان انجام گرفت و به مهاجرت علمای شهرستان به قم منجر شد و در نهایت، با شهادت حاج آقا نورالله به خاموشی گرایید.

۴) قیام خونین مسجد گوهرشاد:

این قیام در ۲۰ تیر سال ۱۳۱۴ش. در شهر مشهد به رهبری آیت الله سید یونس اردبیلی، آیت الله آقازاده خراسانی و آیت الله حاج آقا حسین قمی در جهت مخالفت با سیاست های غربی کردن ایران و تغییر لباس مردم، به خصوص مسئله کشف حجاب اتفاق افتاد و در نهایت با به گلوله بستن مسجد گوهر شاد و کشتار جمع زیادی از مردم مظلوم مشهد و تبعید علمای بزرگ، خاتمه یافت.
http://www.aftabir.com منبع آفتاب: